Motorenfabriek "DE EMER" te Breda van Frans Klep (1904-1910)

Geschreven door Paul M.M. Klep.

Op een dag werd me een kopie uit "Het Molenaars-blad" toegestuurd met een advertentie van Klep's zuiggas-, benzine-, petroleum- en gasmotoren

Die advertentie -geplaatst in aflevering No 50 (1908, blz.8) - was een verrassing voor me.  

"DE EMER" an Engine Factory located in Breda owned by Frans Klep (1904-1910)

Written By Paul M.M. Klep.

One day a copy of "Het Molenaarsblad" (The millers-magazine) was send to me with the advertisement of Klep's suction gas-, Patrol-, Paraffin- and gas engines. This advertisement, - placed in issue no 50 (1908, page8) - was a big surprise for me.

Mij werd gevraagd of ik meer inlichtingen kon verstrekken over DE EMER en zijn ondernemer, temeer daar tot nu toe geen enkele "Klepmotor" is gevonden.

Frans Klep (1850-1909) ging na de lagere schaal naar Saint Louis in Oudenbosch en naar Rolduc, maar keerde al vroeg terug om ijzergieter te worden in het familiebedrijf op de Haagdijk B 364/370 in Breda. In 1875 nam hij op 25-jarige leeftijd de ijzergieterij over van zijn moeder, de weduwe Catharina Klep de Bruijn (1917-1894). Het bedrijf telde toen 62 arbeiders, voor die tijd een aanzienlijk aantal.

In hetzelfde jaar huwde hij met de 21-jarige Maria van de Loo uit Maasbree. Ondanks de ups en downs in de economie wist hij de omzet van zijn bedrijf gestadig uit te breiden. In 1888 verkocht hij zijn bezittingen op de Haagdijk en bouwde hij een nieuwe, grotere fabriek genaamd "De ETNA" op de plaats die later de Tramsingel is genoemd, tussen water en spoor.

Naast het zogenaamde grof gietwerk wist hij een grote omzet te bereiken in kleine artikelen zoals veevoederpotten, kachels en petroleumtoestellen die gretig aftrek vonden. Toen de firma Frans Klep in 1902 tot Naamloze Vennootschap werd omgevormd telde de fabriek ruim 200 personeelsleden. De twee stoomwerktuigen van resp. 70 en 16 pk werden kort daarop vervangen door 1 stoommachine van 100 pk met een verwarmd oppervlak van 66 m2.

Uitbreiding na uitbreiding vond plaats. Niet zelden klaagde Frans Klep over de prijs van de succesvolle expansie van zijn bedrijf: het hoge tempo en de jachtigheid van zijn bestaan als fabrikant. Zijn gezondheid leed eronder.

Niet alleen in zakelijk, ook in familiaal opzicht ging het hem voor de wind: sedert hun huwelijk in 1875 schonK zijn vrouw hem bijna jaarlijks een kind, tot zij de leeftijd van 43 jaar bereikte. Zij kreeg 17 kinderen, van wie er 6 op jonge leeftijd overleden. Rond 1900 telde het huishouden van Frans Klep 7 jongens in de leeftijd van 24 tot 3 jaar, en 4 meisjes in de leeftijd van 23 tot 5 jaar. Met name over de toekomst van zijn zeven zonen maakte Frans Klep zich grote zorgen. Hij stuurde ze allemaal naar Rolduc of andere middelbare scholen, maar wat moest daarna gebeuren ? Deze bezorgdheid verklaart veel van zijn enorme werkkracht inzake commerciële en industriële activiteiten.

Tot het midden van de jaren tachtig - toen hij nog maar 4 zonen had - ging Frans Klep er eigenlijk van uit, dat die allemaal in "De ETNA" zouden komen. Met het oog hierop spande hij zich bijzonder in zijn bedrijf zo sterk mogelijk te maken en voortdurend te vergroten. Rond 1900 stapte hij van dit idee af: met zijn zevenen in de zaak, dat kan toch niet ... Voor zijn twee oudste zonen, Francois (1876-1941) en Arthur (1879-1945) was er plaats, voor Huib (1891-1956) en Willem (1996-?) zocht hij nu wat anders. Huib moest zeekapitein worden (wat later niet bleek te lukken); voor Willem ging Frans Klep ertoe over "De EMER" op te richten.

Zo heel gemakkelijk ging dat trouwens niet. Eerst moest een hinderwetvergunning worden aangevraagd bij de gemeente Princenhage. Dat gebeurde in september 1903. Dat het gebouw in hout zou worden uitgevoerd veroorzaakte groot protest van de kant van de Staatsspoorwegen, die vreesden dat er elk moment brand zou kunnen uitbreken, waardoor het spoorwegverkeer zou worden belemmerd. De gemeente Princenhage bracht in de hinderwetvergunning zodanige beperkende condities aan (zoals verbod op aanwezigheid van benzine of petroleum en verbod op "geraasmakende arbeid" tussen 9 uur 's avonds en 6 uur 's morgens), dat een woedende Frans Klep in hoger beroep ging bij de Koningin. Het Koninklijk Besluit van 6 juni 1904 nr 63 gaf hem gedeeltelijk zijn zin: maximaal 20 liter benzine en 20 liter petroleum mochten in het gebouwtje aanwezig zijn - maar in een goed afsluitbare ijzeren kasten de Burgemeester zou 12 keer per jaar ontheffing van de bepaling tegen de "geraasmakende arbeid" mogen geven ...

Zo kon hij dan een fabrieksgebouwtje laten neerzetten in de nabijheid van "De ETNA" aan de Tramsingel in Breda.

Could I give more information on "DE EMER" and its proprietor, was the question, more so because up to this day no "Klep" Engine was found.

Frans Klep (1850-1909) after the primary school went to Saint Louis in Oudenbosch and on to Rolduc, but very early on he returned home to become a founder in the family firm at Haagdijk B 364/370 in Breda.

In 1875 at age of 25 he took over the foundry of his mother the widow Catharina Klep de Bruijn (1917-1894). The firm then counted 62 labourers, a reasonably large staff for those days.

That same year he married the 21-year old Maria van de Loo of Maasbree. No matter the ups en downs in the economy he was able to gain a substantial growing profit. In 1888 he sold his belongings at the Haagdijk to build a new, larger factory by the name of "De ETNA" at the place that later was called the Tramsingel, between water and rail.

Apart from the big castings he also had a large profit from casting smaller things like pots for animal food, stoves and paraffin-devises that had an eager buying public. When in 1902 the firm was transformed to a NV (limited liability company) the company counted more then 200 labourers. The two steam engines of 70 & 16 HP soon after that were replaced by one 100 hp steam-engine with a heated surface of 66 square meters.

Extension after extension took place, not seldom Frans Klep would complain about the costs of the expansions of his firm, the high tempo and the hurried existence as a manufacturer. His health suffered from this.

Not only in business it went fast for him but also in his family. From the day he married in 1875 his wife nearly every year gave birth to a child until she reached the age of 43. She had 17 children, from whom 6 died in a young age. Around 1900 the Frans Klep family counted 7 boys ages 24 to 3 and 4 girls between the age of 23 and 5. Especially about the future of the boys Frans Klep had big worries. He send them all to Rolduc or other secondary schools but what to do after that? This concern explains a lot of his enormous active power in commercial and industrial activities.

Until the middle of the eighties - when he had 4 sons - he really had thought they would all find their future in "De ETNA". With this goal he made an enormous effort to make the firm as strong as possible and to make it larger and larger. Around 1900 however he had to leave this idea, 7 sons in one firm was impossible.

For his two eldest sons Francois (1876-1941) and Arthur (1879-1945) there was room, but for Huib (1891-1956) and Willem (1996-?) he searched for something different to do. Huib should become a sea captain (something that didn't work out later on) For Willem Frans Klep founded "De EMER".

That wasn't as easy as it sounds.

First he had to aply for a nuisance act licence at the municipality of Princenhage. This was in September 1903.

That the building would be carried out in wood brought forth a huge protest from the side of the State railway, they feared that at any moment a fire could break out which would hinder the train traffic.

The municipality of Prinsenbeek brought fort such strict rules in the nuisance act licence (like a ban on petrol and paraffin and no noisemaking labour between 9 in the evening until 6 in the morning) that a furious Frans Klep went for higher appeal to the Queen.

The Queens decision of June 6 1904 No. 63 partly gave him a free hand.

A maximum of 20 litre of petrol and 20 litre of paraffin were allowed in the building in a lockable iron cupboard. The major was allowed to relieve him 12 times a year of the rule against noisemaking labour.

Now he could build his little wooden factory near "The ETNA" located at the Tramsingel in Breda.

In 1905 werd het nog uitgebreid met een magazijn en werkplaats. In deze fabriek liet hij aanvankelijk twee soorten producten vervaardigen: houtbewerkingmachines en zuiggasmotoren.

De commerciële vertegenwoordiging van "De EMER" werd in maart 1904 opgedragen aan B.R. Köller te Breda, die ook vertegenwoordiger van "De ETNA" was. Deze kan handelen in handcircelzaagmachines A ƒ60,- per stuk; van zuiggasmotoren word niet gerept.

In 1905 telde het fabriekje 12 man, in de jaren 1906-07, 20 man personeel en er stond een zuiggasmotor van 10 pk.opgesteld.

In januari 1907 wist hij bij bankier Frans Laurijssen te Breda een krediet van f 20.000 los te krijgen voor de verdere ontwikkeling van de zuiggasmotoren-fabriek, waar trouwens ook stadsgas-, benzine- en petroleummotoren werden vervaardigd.

De machines werden - zoals het een ijzergieter betaamt - zwaar uitgevoerd, meestal met een capaciteit van l0 tot 35 pk.

In feite werd het bedrijf geleid door de "ambtelijk directeur" van de ijzergieterij van "DE ETNA", A. j. Verhoeven.

Ongetwijfeld heeft ook Willem Klep een belangrijke rol gespeeld in de motorenfabriek, hoewel niet duidelijk is welke precies. Willem had in ieder geval de technische knowhow.

In 1905 it was expanded with a storehouse and workshop.

To start with he let the factory produce 2 kind of products. Wood processing machines and suction gas engines.

The commercial representation of "De EMER" was consigned to the care of B.R. Köller, in Breda, March 1904 he was also representative of "De ETNA".

He was able to retail Hand circle sawing machines At a cost of ƒ60,- a peace; No mention was made of suction gas engines.

In 1905 the factory counted 12 man, and 20 men personnel in the years 1906-1907. One 10 HP suction gas engine was mounted.

In January 1907 he successfully tried to get a f 20.000,-- credit from the Banker Frans Laurijssen of Breda for further development of the suction gas engine factory, where as a matter of fact, they build town gas- Petrol and paraffin engines to.

The engines were, in good keeping with an iron founders tradition, heavily made mostly with a capacity of 10 to 35 HP.

In actual fact the company was directed by the "Official Director" of the iron foundry "DE ETNA", By the name of A. j. Verhoeven.

No doubt Willem Klep played an important part in the engine factory, although it isn't clear which part exactly, he at least had the technical know-how

In de loop van 1908 bekoelde het enthousiasme van Frans Klep voor "DE EMER". Hij benaderde - overigens zonder succes - Jan Bijvoet in Alblasserdam voor een eventuele verkoop van het bedrijf. De forse inzinking in de conjunctuur die in deze tijd gaande is, alsmede enige liquiditeitsproblemen in "DE ETNA" kunnen een rol hebben gespeeld. Bovendien was zijn oudste zoon Francois in de brouwerij van zijn schoonfamilie Van Liebergen te Venlo opgenomen. Het meest doorslaggevend is wellicht het feit geweest, dat het bedrijf niet erg winstgevend bleek te zijn.

De aandeelhouders van "De ETNA" zagen met lede ogen hoe Frans Klep middelen van de ijzergieterij naar "De EMER" overpompte. De zaak werd er niet beter op toen eind 1908 een langdurige werkstaking op "De ETNA" uitbrak. De omzet en winst leden hieronder ten zeerste. in april 1909 besloot Frans zijn motorenfabriek voor ƒ51.000,- te koop aan te bieden. Zijn zoon Willem Klep - voor wie hij het bedrijf eigenlijk begonnen was en als enige van de familie ook technisch geschoold - zou in betrekking komen bij H. Grasso in Den Bosch. Concurrerende fabrikanten van zuiggasmotoren bleken steeds lichtere machines te bouwen en steeds goedkoper te kunnen leveren, terwijl een chronisch gebrek aan voldoende middelen voor investeringen en vernieuwingen hem bleef plagen. Bovendien had Frans Klep zelf geld nodig, omdat hij ten onrechte ƒ25.000,- van "De ETNA" voor "De EMER" had aangewend. Hoewel Grasso er bij hem op aan drong "De EMER" voor Willem te behouden, bleef hij bij zijn voorgenomen verkoop.

Na reeds lange tijd met ernstige gezondheidsproblemen te hebben geworsteld, overleed Frans Klep op 14 juli 1909. De verkoop van "De EMER" verliep daardoor des te moeilijker. Uiteindelijk werd besloten de fabriek niet als geheel van de

hand te doen. De aanwezige motoren en machinerieën werden aan diverse afnemers verkocht in november 1910 vond de ultieme liquidatieverkoop plaats, waarna het fabrieksgebouw van "DE EMER" door "De ETNA" als opslagruimte in gebruik word genomen. Willem Klep ging niet naar H. Grasso we zien hem in de jaren 1910-1912 met een Technisch Bureau opduiken in de Ginnekenstraat 17a te Breda.

Mij zijn helaas geen technische details bekend omtrent de motoren die werden geproduceerd. Advertentie-afbeeldingen zijn onze enige bron.

Ook gegevens omtrent aantallen geproduceerde motoren, namen van afnemers, produktiekosten en prijzen ontbreken. Bij de recente afbraak van het oude fabrieksgebouw van "De ETNA" in Breda door Internatio-Müller zijn de daar sedert 1888 bewaarde bedrijfsarchieven - inclusief die van "De EMER" - verloren gegaan. Op één meter archief na, op onvolprezen wijze gered door W. Gabel, zijn ze gewoon weggegooid. Misschien dat bij particulieren nog wat materiaal te vinden is ? Het zou buitengewoon aardig zijn als er nog motoren zouden worden gevonden, met eventueel bijbehorende tekeningen en rekeningen.

De gebruikte bronnen zijn:

Brievenkopieboek Frans Klep 1899-1910;

Notulenboek Aandeelhouders 1902-1935;

Notulenboek Raad van Beheer 1909-1917;

Verslagen van den Toestand der Gemeente Breda, 1876-1910;

Adresboeken van de gemeente Breda, 1900-10; hinderwetvergunningen Princenhage;

aantekeningen van de auteur.

Met dank aan mw. j. Oostvogels - van Dijk en de heer C.j.M. Latour.

Geschreven door: Paul M.M. Klep.

During the year 1908 the enthusiasm of Frans Klep towards "DE EMER" cooled down a lot.

Jan Bijvoet of Alblasserdam was contacted - although without success - to make an offer to sell the company. An enormous dip in the conjuncture of that time and some liquidity problems of "DE ETNA" could have caused him to do so, and the fact that his eldest son Francois was welcomed into the brewery of his in-laws the Van Liebergen family of Venlo.

Important reason to though was, that it didn't turn out to be very profitable.

Share holders of "De ETNA" were sad to see that Frans Klep pumped profits of the iron foundry into "De Emer" Things didn't improve and with the long labour strike at the end of 1908 at "De ETNA".

Turnover and profits suffered hard as a result of this which made Frans Klep in April 1909 decide to put his engines factory up for sale for the amount of ƒ51.000,- His son Willem Klep - for whom he really started this firm and who was the only technically schooled member of the family, would find a job at A. Grasso of 's Hertogenbosch.

Competitive firms of suction gas engines started building lighter engines which they could sell cheaper and cheaper, while a chronicle lack of enough means for investing and renewing kept haunting him.

Apart from that Frans Klep needed money himself because he had wrongly taken ƒ25.000,- of "De ETNA" to invest in "De EMER. Although Grasso insisted that he keep the "De EMER" for his son Willem he proceeded with his purposed sale.

After wrestling the longest time with ill health, Frans Klep died on July 14 1909. This made selling "De EMER" even more difficult. At last it was decided to sell the factory in parts rather then as a whole. Engines and machinery of the factory were sold to several different buyers and November 1910 the ultimate liquidity sale took place. After this the factory building of "DE EMER" was used by "De ETNA" as a storage place. Willem Klep didn't go to H. Grasso after all, in the years 1910-1912 we see him again with a technical Bureau at Ginnekenstraat 17a in Breda.

I'm sorry to say that I have no technical details about the engines that were produced. Our only source is the advertisement image.

Also lacking are the amounts produced, the buyers, costs of production or retail. When the old factory buildings of "De ETNA" in Breda were demolished by Internatio-Müller in the 1980's, the old company archives that were kept there from 1888 of "De ETNA" including the details of "De EMER" were lost for ever. Except for one meter of archive rescue of by Mr. W. Gabel, a thing that can't be praised enough, everything was simply thrown away. Maybe some more can be found at private collections? And it would be most interesting if some engines were found, maybe with blueprints or bills belonging to these engines.

Used sources are:

Letter copy books Frans Klep 1899-1910;

Minute books of Shareholders 1902-1935;

Minute books of board of directors 1909-1917;

Reports of the situation of the municipality of Breda, 1876-1910;

Address-books of the municipality of Breda, 1900-10; Nuisance act licences of Princenhage;

Notes of the author.

With Thanks to mw. j. Oostvogels - van Dijk and Mr. C.j.M. Latour.

Written By: Paul M.M. Klep.

Hebt u een motor of weet u waar een motor is van machinefabriek "de Emer" of misschien foto's verhalen of brochures, laat u het ons dan svp weten.

We zijn al blij met foto's en kopieën.

Vriendelijke groeten van Adrie en Jeanne Oostvogels

Do you have an engine or do you know of an engine of engine factory "de Emer" or pictures - stories or Brochures maybe, then please let us know.

We would be very happy with any picture - copy - or story.

Friendly regards of Adrie and Jeanne Oostvogels,